Katedra, baptysterium, wieża w Pizie

Na skraju Pizy rozciąga się wielka. nienagannie gładka połać murawy, znana jako Piazza dei Miracoli (plac Cudów). Tymi ,,cudami" są trzy budynki z lśniąco białego marmuru: katedra, kampanila (słynna Krzywa Wieża) oraz baptysterium. Wszystkie te wybitne przykłady pizańskiego romanizmu łączy występowanie powtarzających się rzędów miniaturowych arkad, dla których miejscowy biały marmur został jakby stworzony. Arkady biegną poziomo w poprzek fasady katedry i wzdłuż jej bocznych elewacji; podobne otaczają baptysterium i pokrywają sześć kondygnacji kampanili.

Katedrę zaczęto budować w 1063 r., w czasie gdy państwo pizańskie stawało się potęgą polityczną i militarną. W tym samym roku Pizańczycy złupili znajdujące się wówczas pod panowaniem muzułmańskim Palermo, a spoliów użyli przy budowie nowej katedry, Inskrypcje wyryte na fasadzie dostarczają informacji o tym przedsięwzięciu, łącznie z podaniem imienia pierwszego architekta: Buscheto. Nie pozostawiają też wątpliwości, że katedra miała dorównać największym i najwspanialszym budowlom chrześcijańskiej Europy, Bo też pomyślano ją z wielkim rozmachem. Ma 96 m długości od fasady do apsydy, 21 m szerokości i 28 m wysokości. W planie – szczególnie szeroka nawa główna i boczne – została zainspirowana wczesnochrześcijańskimi bazylikami Rzymu. Niemniej eliptyczna kopuła ponad skrzyżowaniem naw i ostrołukowy przekrój sugerują też pewne wpływy architektury islamskiej.

Fundamenty kampanili położono w 1173 r., a z perspektywy czasu możemy stwierdzić, że nie zrobiono tego zbyt dobrze, Gdy wieża sięgnęła ledwo trzeciej kondygnacji, zaczęła się przechylać. Prace wstrzymano na całe stulecie, do 1275 r., kiedy próbowano skorygować odchylenie. Udało się to jednak dopiero w ostatnich 20 latach, ale obywatele miasta ze względu na sławę Krzywej Wieży oparli się propozycjom inżynierów, by zupełnie wyprostować zabytek. Baptysterium harmonizuje z katedrą i kampanilą, ale jego styl jest mniej jednolity. Dolną część budował od 1152 r. w stylu romańskim Diotisalvi, ale partia górna, z kopułą włącznie, to już XIII-wieczny gotyk, dzieło rzeźbiarza Nicoli Pisana i jego syna Giovanniego.

Kościół w Conques we Francji

Dawne opactwo Benedyktynów w Conques jest położone na zwróconym na południe występie w górach Olvernii w południowej Francji. Wspólnota mnichów założona tu przez pustelnika na początku IX w. miała szczęście, że patronat nad nią przyjął Ludwik Pobożny, następca Karola Wielkiego i król Akwitanii. To on nadał miejscowości nazwę Conques, która nawiązywała do naturalnego ukształtowania tego terenu - zagłębienia w płaskowyżu zbudowanym z łupków i granitów, spowodowanego połączeniem się w tym miejscu rzek Lot i Dordou.

W 866 r. mnich z Conques miał ukraść z Agen otaczane tam wielkim kultem szczątki św. Fides (z łac. wiara) i przez następne trzy stulecia relikwie świętej przyciągały do opactwa pielgrzymów zmierzających na południe, do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w Hiszpanii. Istniejące dziś opactwo powstało między początkiem XI a połową XII w., a jego kształt oddaje specyfikę miejsca, na którym je zbudowano. Wąski występ pozwolił na wzniesienie jedynie trzech zamiast zwyczajowo pięciu kaplic wyrastających promieniście za wschodnią apsydą, a podziemny zbiornik wody oraz źródła uniemożliwiły rozbudowę na zachód, w kierunku rynku. Powstały w takich warunkach kościół ma stosunkowo krótką nawę (20,7 m), ale transept wystarczająco długi (35 m), by pomieścić rzesze pielgrzymów zgromadzonych na modlitwie wokół ołtarza, który pierwotnie stał na skrzyżowaniu naw, pod środkową wieżą, Pozostali pątnicy mogli, zająć miejsce na obszernych galeriach, których posadzki pełniły równocześnie funkcję przeciwwagi dla sił ciążenia przenoszonych ze sklepienia nawy głównej. Kościół św. Fides (fr. Sainte-Foy), choć ma zaledwie połowę długości katedry św. Jakuba w Composteli, jest prawie tak samo jak ona wysoki.